Có phải Trung Quốc đang “bẫy nợ” các nước nghèo hơn?

“Bẫy nợ” là gì và bằng chứng cho chúng là gì?

Trong một cuộc phỏng vấn với BBC, Richard Moore, người đứng đầu cơ quan tình báo đối ngoại MI6 của Anh, cho biết Trung Quốc sử dụng cái mà ông gọi là “bẫy nợ” để đạt được đòn bẩy so với các nước khác. Điều kiện là Trung Quốc cho các quốc gia khác vay tiền, những quốc gia này sẽ phải nhường quyền kiểm soát các tài sản quan trọng nếu họ không thể trả nợ – một cáo buộc đã bị Bắc Kinh bác bỏ từ lâu.

Một ví dụ thường được các nhà phê bình về Trung Quốc trích dẫn là Sri Lanka, nước cách đây nhiều năm đã bắt tay vào một dự án cảng lớn ở Hambantota với vốn đầu tư của Trung Quốc. Tuy nhiên, dự án hàng tỷ đô la sử dụng vốn vay và các nhà thầu từ Trung Quốc đã trở thành sa lầy trong tranh cãi và vật lộn để chứng minh tính khả thi, khiến Sri Lanka phải gánh những khoản nợ ngày càng lớn. Cuối cùng, vào năm 2017, Sri Lanka đã đồng ý cho China Merchants thuộc sở hữu nhà nước nắm quyền kiểm soát 70% cổ phần tại cảng theo hợp đồng thuê 99 năm để đổi lại việc đầu tư thêm của Trung Quốc.

Phân tích về dự án cảng của tổ chức tư vấn Chatham House có trụ sở tại Anh đã đặt câu hỏi liệu câu chuyện “bẫy nợ” có áp dụng đúng hay không, vì thỏa thuận được thúc đẩy bởi động cơ chính trị địa phương và Trung Quốc chưa bao giờ nắm quyền sở hữu chính thức cảng. Nó chỉ ra rằng một phần lớn khoản nợ tổng thể của Sri Lanka là do những người cho vay không phải là người Trung Quốc và không có bằng chứng nào cho thấy Trung Quốc đã lợi dụng vị thế của mình để giành được lợi thế quân sự chiến lược từ cảng.

Mặc dù vậy, có rất ít nghi ngờ rằng sự tham gia kinh tế của Trung Quốc vào Sri Lanka đã tăng lên trong thập kỷ qua và những lo ngại vẫn tồn tại rằng điều này có thể được sử dụng để thúc đẩy tham vọng chính trị của nước này trong khu vực. Có những nơi khác trên thế giới, nơi cho vay của Trung Quốc cũng gây tranh cãi với các hợp đồng có điều khoản có thể tạo đòn bẩy cho Trung Quốc đối với các tài sản quan trọng. Tuy nhiên không có trường hợp nào, trong số hàng trăm thỏa thuận cho vay được nghiên cứu bởi AidData và một số nhà nghiên cứu khác, các công ty cho vay thuộc sở hữu nhà nước của Trung Quốc thực sự chiếm giữ một tài sản lớn trong trường hợp vỡ nợ.

Cho vay của Trung Quốc so với các nước khác như thế nào?

Trung Quốc không công bố hồ sơ về các khoản vay nước ngoài của mình và phần lớn các hợp đồng của nước này đều có điều khoản không tiết lộ nhằm ngăn người vay tiết lộ nội dung của họ. Giáo sư Lee Jones tại Đại học Queen Mary ở London cho biết: “Các thỏa thuận bảo mật rất phổ biến trong các khoản vay thương mại quốc tế và phần lớn nguồn tài chính phát triển của Trung Quốc về cơ bản là hoạt động thương mại.”

Hầu hết các quốc gia công nghiệp phát triển lớn đều chia sẻ thông tin về các hoạt động cho vay của họ thông qua tư cách thành viên của Câu lạc bộ Paris. Trung Quốc đã chọn không tham gia nhóm này nhưng sử dụng dữ liệu có sẵn của Ngân hàng Thế giới, có thể thấy rõ sự tăng trưởng nhanh chóng trong hoạt động cho vay theo báo cáo của Trung Quốc so với các nước khác.

Các khoản cho vay của Trung Quốc có khó trả hơn không?

Trung Quốc có xu hướng cho vay với lãi suất cao hơn các chính phủ phương Tây. Ở mức khoảng 4%, các khoản vay này gần với lãi suất thị trường thương mại và gấp khoảng 4 lần so với khoản vay thông thường từ Ngân hàng Thế giới hoặc một quốc gia riêng lẻ như Pháp hoặc Đức. Thời hạn trả nợ bắt buộc đối với một khoản vay của Trung Quốc nhìn chung cũng ngắn hơn – dưới 10 năm, so với khoảng 28 năm đối với các khoản vay ưu đãi của các bên cho vay khác dành cho các nước đang phát triển.

Các tổ chức cho vay thuộc sở hữu nhà nước của Trung Quốc cũng thường yêu cầu người đi vay duy trì số dư tiền mặt tối thiểu trong một tài khoản nước ngoài mà người cho vay có quyền truy cập. Brad Parks, Giám đốc điều hành của AidData cho biết, nếu một nước đi vay không trả được nợ, Trung Quốc có thể chỉ cần ghi nợ tiền từ tài khoản này mà không cần phải thu nợ khó đòi thông qua quy trình xét xử. Cách tiếp cận này hiếm khi được thấy trong các khoản vay do các tổ chức cho vay phương Tây phát hành.

Hiện có một sáng kiến ​​của các quốc gia G20 – những quốc gia có nền kinh tế lớn nhất và phát triển nhanh nhất – cung cấp các khoản giảm nợ cho các quốc gia nghèo hơn để giúp họ đối phó với tác động của đại dịch. Trung Quốc đã tham gia và cho biết họ đã đóng góp “số tiền trả nợ cao nhất” so với bất kỳ quốc gia nào tham gia vào kế hoạch. Ngân hàng Thế giới cho biết kể từ tháng 5/2020, tổng cộng hơn 10,3 tỷ đô la Mỹ đã được các nước G20 chuyển nợ theo chương trình này.

Thụy Trang – Báo Việt Luận